Κατωτέρω το
αξιόλογο «ΑΝΑΤΥΠΟ» του Κώστα Γ. Τσικνάκη , με προσαρμογή εδώ ψηφιακά και με
κάποιες σημειώσεις και επισημάνσεις απ΄ εμού :
ΤΑ ΠΑΡΑΝΟΜΑ ΝΕΑΝΙΚΑ ΕΝΤΥΠΑ ΤΗΣ ΑΡΓΟΛΙ∆ΟΚΟΡΙΝΘΙΑΣ
(1943-1944)
Στη µνήµη του Αδάµ Αθουσάκη
Με την είσοδο των γερµανικών στρατευµάτων στην Aθήνα, την
άνοιξη του 1941,ο ελληνικός χώρος εισήλθε σε µια νέα περίοδο. Όλη η ζωή πλέον
βρέθηκε κάτω από τον άµεσο έλεγχο του στρατού Κατοχής. Η εξέλιξη
αυτή δεν έµεινε χωρίς απάντηση. Από τις πρώτες κιόλας µέρες της Κατοχής
υπήρξε αντίσταση από τον πληθυσµό. Στον αγώνα που ξεκίνησε εναντίον των
κατακτητών συµµετείχε και ελληνική νεολαία. Τόσο στα µεγάλα αστικά κέντρα όσο
και την ύπαιθρο, νέοι και νέες, επέδειξαν απαράµιλλο θάρρος. Aρκετές φορές
µάλιστα δε δίστασαν να θυσιάσουν την ίδια τους τη ζωή.Ο αγώνας της νεολαίας δεν άργησε να λάβει οργανωµένη µορφή.
Οι Οργανώσεις που δηµιουργήθηκαν κάλυπταν ένα ευρύ πολιτικό φάσµα: από την
την άκρα δεξιά ως την αριστερά. Από τις σηµαντικότερες, από άποψη µαζικότητας
και µαχητικότητας, ήταν η Εθνική ∆ηµοκρατική Ένωσις Ελληνοπαίδων (Ε∆ΕΕ), το
Εθνικό Κοµιτάτο Νέων (ΕΚΝ), η Πανελλήνιος Ένωσις Αγωνιζοµένων Νέων (ΠΕΑΝ), η
Ιερή Ταξιαρχία (ΙΤ), η Οµοσπονδία Κοµµουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ), και το
Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο Νέων (ΕΑΜΝ)[1].
Οι παραπάνω Οργανώσεις, όπως ήδη σηµειώθηκε, εκπροσωπούσαν διαφορετικές
πολιτικές τάσεις. Στο σύνολό τους, ως αποκλειστικό στόχο, είχαν θέσει τον
αγώνα εναντίον του κατακτητή. Oι επιµέρους διαφοροποιήσεις τους ξεκινούσαν από
τους στόχους που έθετε η καθεµία την επόµενη µέρα
της απελευθέρωσης. Στα έντυπα που εκδίδονται την ίδια περίοδο καταγράφεται
όλη η αγωνία της νέας γενιάς για το κλίµα που βίωνε [2]
.
[1]. Για
τις νεανικές Οργανώσεις που δραστηριοποιήθηκαν την περίοδο της
Κατοχής βλ. Οντέτ Βαρών, «Αντιστασιακές οργανώσεις νέων (1941-1944).
Από το ατομικό στο συλλογικό»,Μνήμων 14 (1992), σσ. 115-131.Επίσης,
Oντέτ Bαρών-Βασάρ, Η ενηλικίωση μιας γενιάς. Νέοι και νέες στην
Κατοχή και στην Αντίσταση, Αθήνα, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», 2009.
[2] . Βλ. Oντέτ
Bαρών,Eλληνικός νεανικός τύπος (1941-1945). Καταγραφή, τόμ. 1-2
(Ιστορικό Αρχείο Ελληνική Νεολαίας αρ. 10), Aθήνα, Γενική Γραμματεία Νέας
Γενιάς, 1987, όπου καταγράφονται όλα τα νεανικά έντυπα της περιόδου της Κατοχής.
Ακόμη, Οντέτ Βαρών-Βασάρ, «Ο παράνομος Τύπος των νέων στην Κατοχή
(1941-1944)»,Ο Ελληνικός Τύπος 1784 ώς σήμερα. Ιστορικές και θεωρητικές
προσεγγίσεις. Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου. Αθήνα, 23-25 Μαΐου 2002, επιμ.
Λουκία Δρούλια, Αθήνα, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών – Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών,
2005, σσ. 139-145.
145
Τις εξελίξεις στο χώρο της νεολαίας επηρέασε µια κίνηση που
ελήφθη από την Αριστερά στις αρχές του 1943. Στις 23 Φεβρουαρίου 1943
πραγµατοποιήθηκε σύσκεψη στην Aθήνα, µε πρωτοβουλία του ΕΑΜ Νέων, στην οποία
έλαβαν µέρος δέκα οργανώσεις νέων που κινούνταν στο χώρο της Αριστεράς. Κατά τη
σύσκεψη αποφασίστηκε η ίδρυση της Eνιαίας Πανελλαδικής Oργάνωσης Nέων
(Ε.Π.Ο.Ν.). Στη νέα Οργάνωση συγχωνεύτηκαν όλες οι οργανώσεις που υπέγραψαν το
καταστατικό. Τους επόµενους µήνες, η δραστηριότητα της Ε.Π.Ο.Ν. άρχισε να απλώνεται
σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο, και πολύ γρήγορα υπερίσχυσε στις πόλεις και στην
ύπαιθρο[3]. Προκειµένου να διαδώσει τις
θέσεις της η Οργάνωση, υιοθέτησε την πρακτική της Αριστεράς, και έδωσε µεγάλο
βάρος στον εκδοτικό τοµέα. Όλα τα περιφερειακά όργανά της (Συµβούλια Nοµών ή
Eπαρχιακά Συµβούλια) επιφορτίστηκαν µε την υποχρέωση κυκλοφορίας δικών
τους εντύπων. Αυτή η κίνηση είχε ως αποτέλεσµα, την επόµενη διετία,
να δηµιουργηθεί εκδοτικός πυρετός. Κάτω από συνθήκες παρανοµίας κυκλοφόρησαν
εκατοντάδες έντυπα σε όλο τον ελληνικό χώρο. Kάθε οµάδα της Οργάνωσης, πολλές
φορές µάλιστα και στα πιο αποµακρυσµένα χωριά, εξέδιδε το δικό της [4].
Στην Πελοπόννησο, από τους πρώτους µήνες της Kατοχής,
ανέπτυξαν δράση διάφορες αντιστασιακές οργανώσεις[5].
Το ίδιο έγινε και στην Κορινθία[6].
[3] . Περισσότερα για το ζήτημα βλ. Οντέτ
Βαρών-Βασάρ, «Η ΕΠΟΝ της Κατοχής: Η ιστορία μιας μοναδικής συνάντησης», Αντί.
Δεκαπενθήμερη Πολιτική και Πολιτιστική Επιθεώρηση, περ. Β΄,
τεύχ. 782, Αθήνα, Παρασκευή 21Φεβρουαρίου 2003:23 Φλεβάρη 1943. 60
χρόνια ΕΠΟΝ, σσ. 14-18.
[4] . Ένα μεγάλο τμήμα των εντύπων της
οργάνωσης διασώζονται στα «Aρχεία Σύγχρονης Kοινωνικής Iστορίας». Bλ. σχετικά
Δ. Δημητρόπουλος – Eυδοκία Oλυμπίτου, Aρχείο του Kεντρικού Συμβουλίου
της EΠON. Συλλογή Aρχείων Σύγχρονης Kοινωνικής
Iστορίας. Kατάλογοι και ευρετήρια (Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής
Νεολαίας αρ.35), Aθήνα, Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς – Κέντρο Nεοελληνικών
Ερευνών Ε.Ι.Ε., 2000, σσ. 188-213 («ΣT.Περιοδικές εκδόσεις»).
[5] . Βλ. σχετικά Κ. Μπρούσαλης,Η
Πελοπόννησος στο πρώτο αντάρτικο 1941-1945. Απελευθερωτικός Αγώναςκαι Εμφύλια
Διαμάχη, Αθήνα, Εκδόσεις Επικαιρότητα, 2003. Επίσης, το πρόσφατο βιβλίο
του Π. Μούτουλα, Πελοπόννησος 1940-1945. Η περιπέτεια της επιβίωσης, του
διχασμού και της απελευθέρωσης, Αθήνα, Εκδόσεις Βιβλιόραμα, 2004. Το σύνολο
σχεδόν των βιβλίων, που εκδόθηκαν ώς το 1996 περίπου και αναφέρονται αποκλειστικά
στην Πελοπόννησο της περιόδου 1941-1947, καταγράφονται και παρουσιάζονται
συνοπτικά στο άρθρο του Αθ. Θ. Φωτόπουλου, «Βιβλιογραφία της Πελοποννησιακής
Ιστορίας για την περίοδο 1941-1949», Πελοποννησιακά 22 (1996-1997), σσ.
323-350. Το δημοσίευμα, δεν ήταν γνωστό στον Π. Μούτουλα,με αποτέλεσμα να μην
έχει εκμεταλλευτεί πλήρως την πλούσια βιβλιογραφία που υπήρχε για το θέμα που διαπραγματεύτηκε.
[6] . Για την περιοχή της Κορινθίας κατά
την Κατοχή, πολύτιμα στοιχεία δίνουν τα παρακάτω βιβλία, γραμμένα κατά
κύριο λόγο από πρωταγωνιστές της εποχής: Ι. Πανουτσόπουλος, Μία σελίς από
την δράσι του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στον Μωρηά, Αθήνα 1949˙ Εμμ. Βαζαίος, Τα
άγνωστα παρασκήνια της εθνικής αντιστάσεως εις την Πελοπόννησον ,
Κόρινθος, Έκδοσις «Εφημερίδος της Κορίνθου», 1961˙ Σ. Γ. Κόλλιας, Ακήρατη μνήμη
θυσίας. Μνήμες και οράματα στα χρόνια της Κατοχής. Μνημόσυνο στους
εκτελεσθέντες στου Νέγρη (1944). Το χρονικό του μνημοσύνου 21.3.1982. (Ποίηση),
Κόρινθος 1982˙ Δ. Κ. Μαυραγάνης, Οι Αθάνατοι, Αθήνα 1982· Ο ίδιος,Τα δύο
ΟΧΙ 1940-1945, Αθήνα 1984˙ Κ. Κοκοτός,Τα θυσιαστήρια της Κορινθίας,
[Αθήνα], Εκδόσεις Μάχη, 1986˙Γ. Μπαλαφούτας, 1943-1944. Από τον Προμαχώνα
της Στιμάγκας, Αθήνα 1986˙ Ο ίδιος, Φενεός ’43-’44. Οι κομμουνιστές
διχάζουν τον Ελληνισμό, Αθήνα 1987˙ Περ. Ι. Τόγιας, Χρόνια αγώνων και
μεγαλείου. Το οδοιπορικό μιας δοκιμασίας, Κόρινθος 1994˙ Θ. K. Kοΐνης,Έτσι...
σαν παραμύθι (Mνήμες Aγώνων), Aθήνα, «ΠειραματικόΜουσείο
Λογοτεχνίας», 1995˙ Δ. Ρήγας,Μαρτυρολόγιο, Λουτράκι 1998˙ Π. Σ.
Μπαρέλος,Ξεθάβοντας τηνΣκοτεινή μέσα από τις στάχτες της, Σκοτεινή 2002.
148
Η περιοχή, την περίοδο εκείνη, αποτελούσε επαρχία του νοµού
Αργολιδοκορινθίας[7]. Ανάµεσα στις οµάδες
που δραστηριοποιήθηκαν ήταν και ορισµένες νεανικές. Με την πάροδο του
χρόνου, οι ανοργάνωτες στην αρχή κινήσεις, άρχισαν να συγκεκριµενοποιούνται.
Κατά την περίοδο αυτή, από τα στοιχεία που έχουµε ώς τώρα στη διάθεσή µας, εκδοτική
δραστηριότητα ανέπτυξε µόνο η E.Π.O.N.[8].
Λίγες µέρες ύστερα από την ίδρυση της
E.Π.O.N., κατέφθασε στην Πελοπόννησο ο Θόδωρος
Λιακόπουλος (Πορφύρης),* για να αναλάβει την οργάνωση και την καθοδήγηση της
Οργάνωσης στην περιοχή[9]. Η Κόρινθος, ήταν
µεταξύ των πρώτων πόλεων, στις οποίες συγκροτήθηκε οµάδα της E.Π.O.N. Γραµµατέας του
Τοπικού Συµβουλίου της Αργολιδοκορινθίας τοποθετήθηκε ο Παύλος Λογοθέτης (Άρης).
Στο πλαίσιο της διάδοσης των
θέσεων της Οργάνωσης στην περιοχή της Κορινθίας αποφασίστηκε η έκδοση εντύπου.
Έτσι, στις 10 Μαρτίου 1943, έκανε την εµφάνισή της η εφηµερίδα Κραυγή (φωτ. 1) [10]. Αξίζει
να σηµειωθεί ότι η Κραυγή κυκλοφόρησε
λίγες µόνο µέρες µετά την ίδρυση της Ε.Π.Ο.Ν. και πριν από την έκδοση του
πρώτου επίσηµου φύλλου της τελευταίας Νέα Γενιά[11]. ∆εν είχε προφανώς ακόµη συγκροτηθεί το
επαρχιακό γραφείο της Οργάνωσης. Γι’ αυτό και στον υπότιτλο του
πρώτου φύλλου της σηµειωνόταν ότι αποτελούσε Όργανο της πατριωτικής οργάνωσης Nέων . Στο δεύτερο φύλλο (30 Μαρτίου 1943),
αναγραφόταν ότι ήταν Όργανο της Eνιαίας ΠανελλήνιαςOργάνωσης
Nέων Συµβούλιο Πόλης Kορίνθου. Στα
φύλλα 6 (20 Αυγούστου 1943) και 7 (2 Οκτωβρίου 1943) είχε µετατραπεί σε Όργανο
του Eπαρχιακού Συµβουλίου E.Π.O.N.Kορινθίας . Η εφηµερίδα κυκλοφορούσε σε πολυγραφηµένη µορφή. Υπεύθυνος
για την έκδοσή της, γνωρίζουµε από αλλού πως ήταν ο φοιτητής από την Κόρινθο Κώστας
Πατρίκιος (Αχιλλέας), ένα ιδιαίτερα προικισµένο άτοµο µε λογοτεχνικές
ευαισθησίες[12].Aπό τις 10 Mαρτίου ώς τις 2 Oκτωβρίου του
1943 κυκλοφόρησαν 7 φύλλα της. Από αυτά, έχουν εντοπιστεί τα τέσσερα. Το
σχήµα κάθε φύλλου ήταν 29x21 εκατοστά και η έκτασή του ποίκιλλε από 2-4
σελίδες. Όπως όλα δείχνουν, παρά τις αρχικές προθέσεις των υπευθύνων για
τη σύνταξη να κυκλοφορεί το πολυγραφηµένο έντυπο κάθε δεκαπέντε µέρες, αυτό σταδιακά δεν
τηρείται.
[7] . Για τις διοικητικές ανακατατάξεις
της περιοχής βλ. Κ. Κουσουλός, «Διοικητική διάρθρωσις της Κορινθίας
από το έτος 1833 έως το 1964»,Αρχείον Κορινθιακών Μελετών 1
(1971), σσ. 405-406.
[8] . Για την εκδοτική δραστηριότητα στην
περιοχή βλ. Κ. Γ. Τσικνάκης, «Ο νεανικός τύπος της Κορινθίας. Συμβολή στη
μελέτη της πνευματικής ζωής της περιοχής κατά το 19ο και 20ό αιώνα», Η
Μελέτη, περ. Β΄, 3 (2006), σσ.299-306.
[9]. Βλ. σχετικά Θ. Λιακόπουλος (Πορφύρης), Τα επονίτικα νιάτα της
Εθνικής Αντίστασης, Αθήνα, Εκδόσεις Οδηγητής, [1981], σ. [η΄]. Πρβλ.
Μούτουλας, Πελοπόννησος 1940-1945. Η περιπέτεια της επιβίωσης, του διχασμού και
της απελευθέρωσης,σ. 324.
[10] . Bαρών, Eλληνικός νεανικός τύπος
(1941-1945), τόμ. 1, σσ. 200-202 αρ. 87˙ Δημητρόπουλος – Oλυμπίτου, Aρχείο
του Kεντρικού Συμβουλίου της EΠON, σελ. 198 αρ. 86˙ Τσικνάκης, «Ο νεανικός
τύπος της Κορινθίας»,σ. 301.
[11] . Περισσότερα για το σημαντικό αυτό έντυπο, το
οποίο αποτελούσε το Κεντρικό Όργανο της Ε.Π.Ο.Ν. και εξακολούθησε να εκδίδεται
ώς το 1947, βλ. Bαρών,Eλληνικός νεανικός τύπος (1941-1945), τόμ. 1, σσ.
249-262αρ. 103.
[12] . Kοΐνης, Έτσι... σαν παραμύθι (Mνήμες
Aγώνων), σσ. 18 και 101.
*σ.εμού:«Ο Θεόδωρος Λιακόπουλος (Πορφύρης),
οργανώθηκε στην ΟΚΝΕ από τα 19 χρόνια του. Ανέλαβε Γραμματέας της ΟΚΝΕ Αθήνας
και έγινε μέλος του ΚΚΕ. Πολέμησε στο Αλβανικό μέτωπο και στην Κατοχή.
Στις 23 Φλεβάρη 1943 πήρε μέρος στην
ιδρυτική Συνδιάσκεψη της ΕΠΟΝ, εκλέχτηκε μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου της και
Γραμματέας της ΕΠΟΝ Πελοποννήσου.
Αργότερα, εξορίστηκε στην Ικαρία, από
όπου δραπέτευσε και στη συνέχεια πέρασε στον ΔΣΕ.
Με την υποχώρηση του ΔΣΕ, έζησε 27
χρόνια ως πολιτικός πρόσφυγας στην Τασκένδη, από όπου επαναπατρίστηκε. Υπήρξε
ένας από τους 41 παρευρισκόμενους προσκαλεσμένους, που ψήφισαν συμβουλευτικά
υπέρ της εισήγησης της 12ης Πλατιάς Ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ
τον Φλεβάρη του 1968.
Ο Θόδωρος Λιακόπουλος συνέβαλε στο πολύ
σημαντικό έργο της μετάφρασης των Απάντων του Β. Ι. Λένιν.
Έως το τέλος της ζωής του έμεινε πιστός
στα ιδανικά του ΚΚΕ»
(Από την ιστοσελίδα: «ΑΡΧΕΙΟ ΚΚΕ»)
149
Ενδεικτικό, των απόψεων που εξέφραζε
η Κραυγή, είναι το προγραµµατικό άρθρο «Xαιρετισµός», που δηµοσιεύεται πρωτοσέλιδο
στο πρώτο φύλλο της: «H σηµερινή ηµέρα θα µείνει ιστορική στα χρόνια της
οργάνωσής µας. Σήµερα χαιρετίζουµε µε όλη µας την υπερηφάνεια το
πρώτο φύλλο της εφηµερίδας µας και την υποδεχόµαστε µε όλη µας τη συγκίνηση που
επιβάλλουν οι τραγικές στιγµές του εθνικού µας βίου, και η αδάµαστη για την
επιδίωξη των ιδανικών µας µέσα στα γενικώτερα πλαίσια της ευηµερίας του έθνους.
Kραυγή την βαφτίσαµε. Συµβολίζει έτσι τη γενναία προσπάθεια που θα
καταβάλη η νεολαία µας». Χαρακτηριστικά είναι και τα συνθήµατα, που σαν µότο,
υπάρχουν σε δύο επόµενα φύλλα. Στο έκτο φύλλο, που κυκλοφόρησε στις 20
Αυγούστου 1943, σηµειώνεται: Ολόκληρη η νέα γενιά ενωµένη στην
Ε.Π.Ο.Ν. Στο έβδοµο φύλλο, µε
ηµεροµηνία 2 Οκτωβρίου 1943, σηµειώνεται µεταξύ των άλλων συνθηµάτων: Κανένας
τίµιος νέος ή νέα ας µη µείνη έξω απ’ την Ε.Π.Ο.Ν. Oι διαφοροποιήσεις που παρατηρούνται στον υπότιτλο της εφηµερίδας, είναι
ενδεικτικές των αλλαγών που επέρχονται σταδιακά στην οργάνωση της Ε.Π.Ο.Ν.
Κορινθίας. Το τελευταίο γνωστό σε εµάς φύλλο της, όπως ήδη αναφέρθηκε,
κυκλοφόρησε στις 2 Οκτωβρίου 1943. Το χρονικό διάστηµα που ακολούθησε,
σύµφωνα µε όλες τις ενδείξεις, ανεστάλη η κυκλοφορία της. Η εξέλιξη αυτή, έχει
πιθανότατα σχέση µε την περιπέτεια που γνώρισε ο υπεύθυνος για την έκδοσή
της, Κώστας Πατρίκιος, αλλά και
µε τη µετακίνηση της έδρας του τυπογραφείου από την Κόρινθο, θέµατα για τα
οποία θα γίνει αναλυτικά λόγος πιο κάτω[13].
Aπό τις αρχές του 1944 οι εξελίξεις στα πολεµικά µέτωπα
άρχισαν να προδιαγράφονται ευνοϊκές για τις Συµµαχικές ∆υνάµεις. Μέσα σε αυτό
το κλίµα η δραστηριότητα των ελληνικών αντιστασιακών οµάδων άρχισε να
εντείνεται. Προς αυτή την κατεύθυνση ξεκίνησε να προσαρµόζεται και η
E.Π.O.N. Στην Kορινθία, οι κινήσεις των τοπικών οµάδων της Οργάνωσης
εντατικοποιήθηκαν. Εκείνο όµως το διάστηµα ένα γεγονός ανέτρεψε προς στιγµή τη
δραστηριότητά της. Τον Ιανουάριο συνελήφθη ο γραµµατέας της Παύλος Λογοθέτης. Αφού υποβλήθηκε για
δύο περίπου µήνες σε βασανιστήρια από τις γερµανικές δυνάµεις
Κατοχής, εκτελέστηκε το Μάρτιο, µαζί µε τριάντα άλλους αγωνιστές[14]. Μπροστά στα νέα δεδοµένα που είχαν προκύψει
χρειαζόταν η ανασύνταξη της Οργάνωσης. Στις
αρχές Μαρτίου, πραγµατοποιήθηκε η Πρώτη Συνδιάσκεψη των µελών της στην Αρχαία
Επίδαυρο, που κράτησε πέντε µέρες[15].* Σ’ αυτή, συµµετείχαν πάνω από εκατό νέοι και νέες της περιοχής. Κατά τη
Συνδιάσκεψη καθορίστηκαν οι επόµενες κινήσεις της Οργάνωσης και εκλέχτηκε το
νέο Eπαρχιακό Συµβούλιο Kορινθίας. Νέος γραµµατέας τοποθετήθηκε ο Παναγιώτης Κατερίνης (Ορέστης)[16]. Παράλληλα, ελήφθη απόφαση, για την
έκδοση ενός καινούργιου εντύπου, σε έντυπη πλέον µορφή.
[13] . Βλ. παρακάτω σσ. 153-155.
[14 ]. Ηλ. Παπαστεριόπουλος, Ο Μωριάς
στα όπλα (Εθνική Αντίσταση 1941-44), τόμ. 5, Αθήνα, Εκδόσεις Έρευνα
και Κριτική της Νεοελληνικής Ιστορίας, [1975], σ. 11 και 13.
[15].Kοΐνης,Έτσι... σαν παραμύθι
(Mνήμες Aγώνων), σσ. 95-96.
[16].Kοΐνης,Έτσι... σαν παραμύθι (Mνήμες
Aγώνων). Βλ. και Μούτουλας,Πελοπόννησος 1940-1945. Η περιπέτεια της
επιβίωσης, του διχασμού και της απελευθέρωσης, σ. 514
*σ.εμού: Βλ. "ανάρτηση" (112) το βιβλίο του Θόδωρου Κοϊνη.
150
Έτσι, στη θέση της Κραυγής ,
στις 30 Aπριλίου του 1944 κυκλοφόρησε το περιοδικό Nέα Πνοή. Αποτελούσε, σύµφωνα µε το υπότιτλό του, Όργανο του
Eπαρχιακού Συµβουλίου E.Π.O.N. Kορινθίας (φωτ. 2)[17].
Μότο του είχε τη φράση: Θέλουµε εµείς τα νειάτα ευτυχισµένα µέσα στη χαρά
της δηµιουργικής δράσης . Για την αλλαγή τίτλου του ώς τότε εντύπου
της Οργάνωσης σηµειωνόταν στη σελίδα 2: «Σε σύσκεψή του το νέο Eπαρχιακό
Συµβούλιο Kορινθίας πήρε την απόφαση να αλλάξη το τίτλο του οργάνου του από
“KPAYΓH” σε “NEA ΠNOH”.* O νέος τίτλος νοµίζουµε πως εκφράζει καλύτερα τη NEA
ΠNOH, τα αντιφασιστικά ανθρωπιστικά ιδανικά που διαπνέουν και φλογίζουν τη Nέα
Γενιά µέσα στην E.Π.O.N. καθώς και το νέο ξεκίνηµα της οργάνωσής µας στην
Eπαρχία µας ύστερα από τη 1η Συνδιάσκεψή της». Το περιοδικό, που είχε
διαστάσεις 21x14,5 εκατοστά, ήταν τετρασέλιδο και κάθε σελίδα είχε
δύο στήλες. Το µεγαλύτερο µέρος της ύλης, ήταν αφιερωµένο στις εργασίες
της Πρώτης Συνδιάσκεψης ενώ υπήρχαν ειδήσεις και για τη δραστηριότητα που
ανέπτυσσε η Οργάνωση σε όλη την Κορινθία. Η έκδοση του περιοδικού, από τα στοιχεία
τουλάχιστον που ώς τώρα έχουµε στη διάθεσή µας, µάλλον δε συνεχίστηκε .
Πολύ γρήγορα, πραγµατοποιήθηκε η ∆εύτερη Συνδιάσκεψη της
Ε.Π.Ο.Ν. του νοµού Αργολιδοκορινθίας. Η θέση της δεν έχει ακόµη εξακριβωθεί πού
ακριβώς ήταν. Για την προπαγάνδιση των αποφάσεων που ελήφθησαν κρίθηκε σκόπιµο
να υπάρξει ένα καινούργιο εκδοτικό βήµα. Αυτό ήταν το περιοδικό Νέα Φλόγα (φωτ.3), που
κυκλοφόρησε στις 25 Mαΐου 1944. Αποτελούσε, όπως αναγραφόταν στον υπότιτλο, Όργανο του Συµβουλίου Νοµού Αργ/θίας της Ε.Π.Ο.Ν.
Το µότο του ήταν εύγλωττο: Πλάστρα της νιας ζωής της Λευτεριάς/η φλόγα µας η
καταλύτρα της σκλαβιάς .Το µοναδικό τεύχος της Νέας Φλόγας που
έχει εντοπιστεί, έχει διαστάσεις 28x21εκατοστά, είναι µονόφυλλο, διπλωµένο και
από τις δύο όψεις, και κάθε σελίδα έχει δύο στήλες. Η τιµή του ήταν 5.000 δρχ.
Στο κύριο άρθρο, περιγράφονται λεπτοµερώς οι εργασίες της ∆εύτερης Συνδιάσκεψης
της E.Π.O.N. του νοµού, για την οποία επισηµαίνεται: «Aπ’ όλες τις γωνιές της
Aργολιδοκορινθίας µαζεύτηκαν όλα τα ανώτερα στελέχη της E.Π.O.N., πάνω από 90
αντιπρόσωποι αγόρια, κορίτσια και αητόπουλα, αντιπρόσωπος
του Συµβουλίου Περιοχής Πελοποννήσου, Eπονίτες αντάρτες και αντιπρόσωπος
της Πελοπ. Eπιτροπής της Eθνικής Aλληλεγγύης. [...] Ποτές άλλοτε γεγονός δε
στάθηκε τόσο ιστορικό, τόσο γόνιµο και αποφασιστικό για ολόκληρη τη
Nεολαία της Aργολιδοκορινθίας, όσο η Συνδιάσκεψη αυτή». Στη
συνέχεια, παρατίθενται οι οµιλίες των αντιπροσώπων, αναλύονται οι αποφάσεις του
Kεντρικού Συµβουλίου της E.Π.O.N., παρουσιάζονται τα καθήκοντα, η έκθεση δράσης
των αντιπροσώπων, η συγκρότηση και η λειτουργία των Τµηµάτων Μόρφωσης και
Πολιτισµού, η εκλογή του Συµβουλίου του Νοµού και το κλείσιµο της Συνδιάσκεψης
µε τους χαιρετισµούς. Αδιευκρίνιστο παραµένει αν συνεχίστηκε
[17] . Για το περιοδικό βλ. Bαρών, Eλληνικός νεανικός τύπος (1941-1945), τόμ. 1, σσ. 200-202 αρ. 87 και τόμ. 2, σ.535˙ Δημητρόπουλος – Oλυμπίτου, Aρχείο του Kεντρικού Συμβουλίου της EΠON, σ. 202 αρ. 116˙ Τσικνάκης,«Ο νεανικός τύπος της Κορινθίας», σ. 302.
* σ.εμού: Στην παρατιθέμενη κατωτέρω (φωτ. 2)
πρώτη σελίδα του περιοδικού «ΝΕΑ ΠΝΟΗ» με ημερομηνία έκδοσης 30 Απρίλη 1944
αναφέρεται:
«Η
ΠΡΩΤΗ ΜΑΣ ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ
Στις
15 του Απρίλη, σ΄ ένα ένα χωριό ελεύθερο χωριό της ορεινής Κορινθίας, 50
επονίτες και επονίτησες, αντιπρόσωποι όλης της επαρχίες μας, μαζύ και
άντιπρόσωποι όλης της επαρχίας μας, μαζύ και αντιπρόσωπος της Ε.Ε. του ΕΑΜ
πήραν μέρος στην 1η ιστορική Συνδιάσκεψή μας…».
Δεν αποκλείεται
η συνδιάσκεψη αυτή να ήταν αυτή που αναφέρει ο Γεώργιος Τζαναβάρας από το χωριό Αθήκια Κορινθίας στα απομνημονεύματά του,(βλ. “ανάρτηση” 064) ότι έγινε
στο ορεινό χωριό Στεφάνι Κορινθίας ,στο
μοναστήρι «Άγιος Δημήτριος». Γράφει στις σελ. 143-144 :
«Όπως είχα προαναφέρη μέσα στην οργάνωση της ΕΠΟΝ σαν
μέλος του συμβουλίου είχα συμβάλει με πίστη και ενδιαφέρον στην αποστολή μου
για την ψυχαγωγία και την αναπτέρωση του ηθικού όλων των μελών σύμφωνα με το
καταστατικό της οργανώσεως. Σαν απόδειξη θα αναφερθώ στο ακόλουθο περιστατικό.
Είχαμε
κανονίση όλα τα συμβούλια της ΕΠΟΝ του Δήμου μας για μια γενική συνέλευση. Για
πιο ασφάλεια από τους Γερμανούς , κανονίσαμε να μαζευτούμε στο μοναστήρι του
Στεφανιού. Συγκεντρωθήκαμε σε μια μεγάλη αίθουσα που διέθετε το μοναστήρι και
εκεί με διάφορες ομιλίες των υπευθύνων κάθε χωριού θα γινότανε ανάλυσις της
δραστηριότητας των οργανώσεων.
Εγώ
προτού συγκεντρωθούμε στην αίθουσα ενθουσιάστικα και επεθύμησα κάτι να πω κι΄
εγώ μέσα στη συγκέντρωση προς αναπτέρωση του ηθικού κάθισα για 15-20 λεπτά και
έγραψα το εξής ποίημα και το είπα προς το τέλος ,αποσπώντας τον ενθουσιασμό και
τα χειροκροτήματα όλων των συγκεντρωμένων.
Στους
ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτησες του Δήμου Κλεωνών που είμαστε η βάσις και το στήριγμα
της δοξασμένης μας ΕΠΟΝ θ΄απώ ένα λιγόστοιχο ποίημα της καρδιάς μας γι΄ αυτή
την πολυπόθητη γλυκειά ελευθεριά μας:
Εχθροί πολλοί σε κυνηγούν ελευθεριά
γλυκειά
Μα συ το καταφύγιο το βρίσκεις στα
βουνά
Εκεί σε σφίγγουν δυνατά τα χέρια των
Ελλήνων
έχοντας την δύναμη των παλαιών
εκείνων
που πάντα σε βαστούσανε σφιχτά στην
αγκαλιά τους
και σ΄ αγαπούσανε πιστά, πιστά με την
καρδιά τους
Περιμενέ μας μια στιγμή το σύνθημα να
δώσουμε
κι΄ αυτή τη γαλανόλευκη ψηλά για να
σηκώσουμε
σαν τα σκυλιά να πέσουμε απάνω στους
εχθρούς
και αφού πρώτα παλαίψουμε και
διώξουμε αυτούς
πάλι θα σε απλώσουμε στη δοξασμένη γη
μας
για να σε αποκτήσουμε παντοτεινά δική
μας.
Ήταν
ένα ποίημα που βγήκε αυθόρμητα μέσα απ΄ την ψυχή μου γιατί έτσι το αισθανόμουν
μέσα σ΄ αυτό το περιβάλλον που είμαστε συγκεντρωμένοι.»
Ο δε «αντιπρόσωπος
της Ε.Ε. του ΕΑΜ» που παραβρέθηκε στην Συνδιάσκεψη , πρέπει να ήταν ο :
«ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ
ΦΩΚΙΩΝΑΣ, καθηγητής αγγλικών.
Γεννήθηκε στη Μ.
Ασία το 1885. Κατοικούσε στην Κόρινθο. Ήταν στέλεχος του ΕΑΜ Κορίνθου. Τον
σκότωσαν οι Γερμανοί στην Αγνάντα το 1944[κατά την εκκαθαριστική επιχείρηση των
Γερμανοτσολίαδων με τον κωδικό «κοράκι».]
Ο οποίος
Δημητριάδης, είχε έδρα στο μοναστήρι για καιρό όπως αναφέρω στην ανάρτηση (076). Άγνωστα ΕΜΦΥΛΙΑΚΑ!(1943-1949) στο ΣΤΕΦΑΝΙ
"ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ"!
151
η έκδοση του εντύπου και ώς πότε το επόµενο χρονικό
διάστηµα[18]. Η δραστηριότητα της Οργάνωσης
στην Αργολιδοκορινθία, µε βάση τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί στη ∆εύτερη
Συνδιάσκεψή της, εντατικοποιήθηκε κατά τους επόµενους µήνες. Όταν πια είχε
ξεκινήσει η αποχώρηση των γερµανικών στρατευµάτων από την περιοχή, έκανε
την εµφάνισή του ένα καινούργιο έντυπο. Την 1η Οκτωβρίου 1944 κυκλοφόρησαν τα Λεύτερα Nιάτα (φωτ. 4) ως Όργανο
του Συµβουλίου Nοµού Aργολιδοκορινθίας της E.Π.O.N. Είχε το µότο: Εµπρός
στην
τελική µάχη – Για τη Λευτεριά και τη λαϊκή δηµοκρατία.
Tο πρώτο τεύχος του περιοδικού,που είναι και το µόνο που έχει επισηµανθεί, έχει
διαστάσεις 29,5x21 εκατοστά, είναι µονόφυλλο, τυπωµένο κι από τις δύο όψεις, σε
τέσσερις στήλες. Η τιµή του ήταν 1.000.000 δρχ. Σχετικά µε τη νέα πολιτική
κατάσταση, που είχε αρχίσει να διαµορφώνεται, επισηµαίνεται στο κύριο άρθρο: «O
πόλεµος πέρασε στην ύστερή του φάση. Ξεψυχάει ο χιτλεροφασισµός. Mια καινούργια
ζωή µε δύναµη ξεπετιέται µέσα απ’ τα συντρίµµια. H πολυπόθητη µέρα της
λευτεριάς για όλους τους λαούς παντού χαράζει». Στη δεύτερη σελίδα αναφέρεται:
«O νοµός µας ξεσκλαβώνεται: Tο Άργος, το Kιάτο, το Ξυλόκαστρο, η Nεµέα, τ’
Aνάπλι λευτερώθηκαν! Eµπρός όλοι µαζί για την Kόρινθο». Η έκδοση του εντύπου,
σύµφωνα µε όλες τις ενδείξεις, δε συνεχίστηκε[19]. Μετά την απελευθέρωση πλέον, κυκλοφόρησε στην
Kόρινθο η εφηµερίδα Nέοι ∆ρόµοι
(φωτ. 5). Aποτελούσε το επίσηµο Όργανο του Συµβουλίου Nοµού Aργ/θίας
της E.Π.O.N. Tο πρώτο και µοναδικό φύλλο που έχει εντοπιστεί φέρει
ηµεροµηνία 9 Nοεµβρίου 1944. Έχει
διαστάσεις 27x20 εκατοστά, είναι οκτασέλιδο και κάθε σελίδα είχε τρεις στήλες.
H τιµή του ανερχόταν στα 5 δις δρχ. Στο κύριο άρθρο, που έχει τον τίτλο «Tο βροντοφωνάζουµε: Όχι! ∆εν ξαναγυρνάµε
στη Bασιλεία» ,σηµειώνονται οι µελλοντικοί στόχοι της E.Π.O.N.: «…Tώρα η
E.Π.O.N τα καλεί[τα νειάτα] να ριχτούν µε την ίδια ορµή µε την ίδια αλύγιστη
πίστη και φωτεινή αισιοδοξία στους καινούργιους αγώνες που προβάλλουν µπροστά
ΓIA THN EΞAΣΦAΛIΣH THΣ TAΞHΣ ΓIA TO OMAΛO ΠEPAΣMA ΣTH ΠOΛITIKH ZΩH ΓIA TH NIKH
THΣ ∆HMOKPATIAΣ [...] Για να µην πατήσει
πριν το δηµοψήφισµα το πόδι του στην Eλλάδα ο επίορκος Γλύξµπουργκ…». Στο ίδιο
φύλλο δηµοσιεύονται πολλά άρθρα και σχόλια για την πολιτική κατάσταση της
εποχής. Άγνωστο παραµένει αν συνεχίστηκε η έκδοση των Νέων ∆ρόµων .
Αν λάβουµε όµως υπόψη το τεταµένο κλίµα που κυριάρχησε τους επόµενους µήνες,
τότε, πρέπει να αποκλειστεί µια τέτοια περίπτωση [20].
[18] . Για το περιοδικό βλ. Bαρών,Eλληνικός
νεανικός τύπος (1941-1945), τόμ. 2, σσ. 536-537 αρ. 257˙ Δημητρόπουλος –
Oλυμπίτου, Aρχείο του Kεντρικού Συμβουλίου της EΠON, σ. 202
αρ. 117˙ Τσικνάκης, «Ο νεανικός τύπος της Κορινθίας», σσ. 302-303.
[19] . Για το περιοδικό βλ. Bαρών, Eλληνικός
νεανικός τύπος (1941-1945), τόμ. 2, σσ. 508-509 αρ. 237˙ Δημητρόπουλος
– Oλυμπίτου, Aρχείο του Kεντρικού Συμβουλίου της EΠON,
σ. 199 αρ. 96˙ Τσικνάκης, «Ο νεανικός τύπος της Κορινθίας», σσ. 303-304.
[20] . Για το περιοδικό βλ. Bαρών, Eλληνικός
νεανικός τύπος (1941-1945), τόμ. 2, σ. 549 αρ. 267˙ Δημητρόπουλος–
Oλυμπίτου, Aρχείο του Kεντρικού Συμβουλίου της EΠON, σ. 204 αρ. 139˙
Τσικνάκης, «Ο νεανικός τύπος της Κορινθίας», σ. 304
152
Συνοψίζω τα όσα προανέφερα. Στην Αργολιδοκορινθία
κυκλοφόρησαν πέντε έντυπα κατά την περίοδο 1943-1944. Όλα εκδόθηκαν από την
Ε.Π.Ο.Ν., που αποτελούσε τη µόνη νεανική οργάνωση που δρούσε στην περιοχή. Για
να σχηµατίσετε µια εικόνα του περιεχοµένου τους επέλεξα την παράθεση χαρακτηριστικών
αποσπασµάτων από τα δυσεύρετα αυτά περιοδικά. Έτσι, πιστεύω, πως έγιναν
περισσότερο αντιληπτές οι ιδέες που αντιπροσώπευαν. Αξίζει να
σηµειωθεί ωστόσο, ότι στις σελίδες των εντύπων δεν υπήρχαν µόνο καταγγελτικά
άρθρα, αλλά και λογοτεχνικά κείµενα: ποιήµατα, µικρά διηγήµατα και ιστορίες.
Αυτό αποκαλύπτει ότι, µέσα στις εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες της Kατοχής,
υπήρχαν νέοι και νέες που επιδίδονταν σε λογοτεχνικές δηµιουργίες στην επαρχία.
Το γεγονός, ήταν ό,τι πιο αισιόδοξο, στον αγώνα που διεξαγόταν[21].
Για να σχηµατίσουµε µια όσο το δυνατόν πληρέστερη εικόνα των
συνθηκών δηµιουργίας χρειάζεται να εντάξουµε αυτές τις ανθρώπινες συµπεριφορές
στην εποχή τους. Αναφερόµενος στα συναισθήµατα που διακατείχαν τους νέους και τις
νέες, που δρούσαν στην Αθήνα την ίδια περίοδο, ο Αναστάσιος Πεπονής έχει σηµειώσει: «Φοβόµασταν για τη ζωή µας. Όσο
κρατούσε η µέρα, τον κίνδυνο τον αποδεχόµασταν. Τη νύχτα όµως φοβόµασταν· πάντως
φοβόµουνα εγώ. Κι’ η κατοχική νύχτα ήταν µια πλήρης νύχτα. Γενική συσκότιση, στο
δρόµο φως κανένα κι’ ερηµιά. ∆εν κυκλοφορούσαν άνθρωποι τότε µα σκιές, και πιο
πολύ τους µήνες του χειµώνα»[22]. Παρέθεσα
το απόσπασµα για να φανταστείτε, αφού αυτά συνέβαιναν στην Πρωτεύουσα, κάτω από
ποιες συνθήκες δηµιουργούσαν οι νέοι και οι νέες µιας επαρχίας, όπως ήταν η
Αργολιδοκορινθία[23].
Άγνωστος παραµένει ο αριθµός των αντιτύπων κάθε εντύπου.
Βάσιµα όµως µπορούµε να εικάσουµε πως, από µερικές δεκάδες που θα ήταν αρχικά,
όταν είχαν πολυγραφηµένη µορφή, θα κατέληξαν σε λίγες εκατοντάδες, όταν πια κυκλοφορούσαν
σε έντυπη µορφή.
Πού όµως τυπώνονταν τα έντυπα για τα οποία έγινε λόγος; Τα
στοιχεία που διαθέτουµε για το θέµα είναι λιγοστά. Ας προσπαθήσουµε να τα
ανασυγκροτήσουµε. Ο Ηλίας Παπαστεριόπουλος, στον πέµπτο τόµο του έργου του Ο
Μωρηάς στα όπλα, περιγράφει αναλυτικά την παράνοµη εκδοτική δραστηριότητα
που αναπτύχθηκε από τις οργανώσεις της Αριστεράς σε όλες τις περιοχές της
Πελοποννήσου. Αναφερόµενος στον αντιστασιακό τύπο της Κορινθίας, γράφει ότι από
την άνοιξη ώς το φθινόπωρο του 1943 κυκλοφορούσαν πολυγραφηµένες δύο
εφηµερίδες. Αυτές ήταν η Λευτεριά,
που αποτελούσε Όργανο της Νοµαρχιακής Επιτροπής του Εθνικού Απελευθερωτικού
Μετώπου (Ε.Α.Μ.) Αργολιδοκορινθίας, και η
Λεύτερη Ζωή, που ήταν Όργανο της Περιφερειακής Επιτροπής
Αργολιδοκορινθίας του Κοµµουνιστικού Κόµµατος Ελλάδας (Κ.Κ.Ε.). Οι δύο παραπάνω
εφηµερίδες, καθώς
[21] . Τσικνάκης,«Ο
νεανικός τύπος της Κορινθίας», σσ. 304-305.
[22] . Αν. Ι.
Πεπονής, Προσωπική Μαρτυρία,Αθήνα, Κέδρος,1970, σ. 71.
[23]. Στο
βιβλίο-μαρτυρία του Kοΐνη, Έτσι... σαν παραμύθι (Mνήμες Aγώνων),
σσ. 94-103 αρ. 22, διασώζονται πολλές λεπτομέρειες για τις συνθήκες κάτω από
τις οποίες εκδίδονταν τα παράνομα έντυπα της Aργολιδοκορινθίας.
153
επίσης µια νέα, τα ∆ερβενάκια,
που αποτελούσε Όργανο του 6ου Συντάγµατος του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού
Στρατού (Ε.Λ.Α.Σ.), άρχισαν να εκδίδονται από το φθινόπωρο του 1943 σε έντυπη
µορφή[24]. Σε ένα άλλο σηµείο του βιβλίο του,
ο συγγραφέας, δίνει αναλυτικότερες πληροφορίες για τη Λευτεριά και τη Λεύτερη Ζωή.
Η έκδοσή τους, όπως σηµειώνει, αποφασίστηκε σε ένα σπίτι της Κορίνθου, κοντά
στο Κροκίδειο ∆ηµοτικό Σχολείο. Αρχικά, έβγαιναν στον πολύγραφο, που είχε
εγκατασταθεί σε κάποιο σπίτι στη συνοικία «Τσακώνικα». Αργότερα, ο τόπος
έκδοσης των δύο παραπάνω εντύπων µετακινήθηκε στην ορεινή Κορινθία, η οποία
είχε στο µεταξύ απελευθερωθεί από τον Ε.Λ.Α.Σ. Εκεί, τυπώνονταν σε εκατοντάδες
αντίτυπα, από τυπογραφείο που είχε εγκατασταθεί σε τοποθεσία ανάµεσα στα χωριά
Μάζι (Καστράκι) και Μποζικά[25]. Όλες αυτές
οι πληροφορίες είναι ιδιαίτερα σηµαντικές. ∆εν αναφέρονται όµως στην έκδοση της
Κραυγής , που µας αφορά άµεσα. Εύλογα όµως µπορούµε να εντάξουµε
την έκδοση και του συγκεκριµένου εντύπου στο παραπάνω κλίµα. ∆εν είναι τυχαίο,
άλλωστε, ότι η διάρκεια της κυκλοφορίας του είναι από την άνοιξη ώς το
φθινόπωρο του 1943. Γιατί όµως δεν κυκλοφόρησε και σε έντυπη µορφή το
περιοδικό, όπως συνέβη µε τα δύο άλλα έντυπα; Στην περίπτωσή της θεωρώ ότι
έπαιξε ρόλο η περιπέτεια του υπεύθυνου για την έκδοσή της Κώστα Πατρίκιου. Στα τέλη του 1943,
συνελήφθη από τους Γερµανούς στην Άρεια, µαζί µε δύο άλλους συναγωνιστές του,
τους δεκαεννιάχρονους φοιτητές της Νοµικής Αντώνη
Παλαβιτσίνη και Μάνο Τσαγκαράκη. Και οι τρεις τους, ύστερα από λίγους
µήνες, εκτελέστηκαν στο Κτήµα του Νέγρη, που βρισκόταν έξω από την Κόρινθο[26]. Το γεγονός αυτό καθώς επίσης η απώλεια το
ίδιο περίπου χρονικό διάστηµα του Παύλου
Λογοθέτη υπήρξε ανασταλτικός παράγοντας στην ως τότε εκδοτική δραστηριότητα
της Ε.Π.Ο.Ν. Με την επανέναρξή της, ύστερα από λίγο καιρό, το τοπίο έχει πλέον
αλλάξει.
Η πληροφορία του Ηλία Παπαστεριόπουλου για τη µεταφορά της
εκδοτικής δραστηριότητας στην ορεινή Κορινθία προκαλεί αρχικά δυσπιστία στο
µελετητή της περιόδου. Το πρώτο, εύλογο ερώτηµά του, είναι το ακόλουθο. Σε
περίπτωση που ισχύει κάτι τέτοιο, κάτω από ποιες συνθήκες βρέθηκε και
εγκαταστάθηκε ένα τυπογραφείο, σε µια τόσο αποµονωµένη θέση; Κι όµως, από την
έρευνα που πραγµατοποιήθηκε, επιβεβαιώθηκε το γεγονός. Όσο το δυνατό
συντοµότερα, καθώς ήδη έχω αναφερθεί στο ζήτηµα[27],
µπορώ να σηµειώσω τα ακόλουθα. Στη Νεµέα, λειτουργούσε προπολεµικά µικρό
τυπογραφείο, ιδιοκτήτης του οποίου
[24] . Για τα τρία αυτά έντυπα βλ.
Παπαστεριόπουλος,Ο Μωριάς στα όπλα (Εθνική Αντίσταση 1941-44), τόμ. 5,
σ. 52και 61-63. Ειδικότερα, για τις εφημερίδες Λευτεριά και Λεύτερη
Ζωή, στην έντυπη μορφή τους, βλ. επίσης Σ.Θωμόπουλος, O Kορινθιακός
Tύπος. Eφημερίδες - Περιοδικά (1874-1964). Συμβολή στην ιστορία του
Eλληνικού Tύπου, Aθήνα 1966, σ. 31
και [Θ. Κοντόζογλου], «Οι εφημερίδες της Κορινθίας. 1931-1946»,Κορινθιακοί
Ορίζοντες. Μηνιαίο Παγκορινθιακό Περιοδικό, τεύχ. 76, Κόρινθος, Μάρτιος
2008, σ. 17.
[25] . Παπαστεριόπουλος,Ο Μωρηάς στα όπλα
(Εθνική Αντίσταση 1941-44), τόμ. 5, σ. 61.
[26] . Βλ. σχετικά Kοΐνης, Έτσι... σαν
παραμύθι (Mνήμες Aγώνων), σσ. 17-21 αρ. 3. Για το χώρο, στον οποίο βρήκαν το
θάνατο πολλοί αγωνιστές στη διάρκεια της Κατοχής, βλ. Κόλλιας, Ακήρατη μνήμη
θυσίας. Μνήμες και οράματα στα χρόνια της Κατοχής. Μνημόσυνο στους
εκτελεσθέντες στου Νέγρη (1944). Το χρονικό του μνημοσύνου21.3.1982.
(Ποίηση).
[27] . Τσικνάκης,«Ο νεανικός τύπος της
Κορινθίας», σσ. 305-306.
154
ήταν ο Γεράσιµος Π.
Βικτωράτος. Για την εκδοτική δραστηριότητα που ανέπτυσσεστην κωµόπολη της
ορεινής Κορινθίας διαθέτουµε ήδη κάποια τεκµήρια[28].
Tο τυπογραφείο, πέρασε αργότερα στους γιους του Γεράσιµου, Γεώργιο και Kωνσταντίνο. Την περίοδο της Κατοχής, αφού προηγουµένως
ανανεώθηκε ο εξοπλισµός του, χρησιµοποιήθηκε από το E.A.M. για την εκτύπωση
προκηρύξεων. Κάποια στιγµή όµως, έγινε αντιληπτή η λειτουργία του από τις κατοχικές
δυνάµεις, οπότε αποφασίστηκε εσπευσµένα η µεταφορά του στο βουνό. Την εποπτεία
για τη διάλυσή του και τη µεταφορά του σε σπηλιά, που βρισκόταν σε ερηµική
τοποθεσία, κοντά στο χωριό Καστράκι, είχε ο Ανδρέας Φρούσιος, ηγετικό στέλεχος τότε του Κ.Κ.Ε. στη Νεµέα[29]. Έκτοτε, χρησιµοποιήθηκε για την εκτύπωση
ποικίλων αντιστασιακών εντύπων, την τελευταία ιδίως περίοδο της Kατοχής.
Ποια ακριβώς έντυπα τυπώθηκαν σε αυτό το τυπογραφείο δεν µπορούµε να το πούµε
µε βεβαιότητα. Ανάµεσά τους όµως, οπωσδήποτε, θα ήταν και κάποια από τα
περιοδικά της Ε.Π.Ο.Ν., για τα οποία έγινε ήδη λόγος. Η µόνη εξακριβωµένη
πληροφορία που διαθέτουµε είναι για τη Νέα Φλόγα. Το
επιβεβαιώνει, άλλωστε, και ο απλός έλεγχος των τυπογραφικών στοιχείων
που χρησιµοποιήθηκαν για την έκδοση του περιοδικού, µε τα αντίστοιχα
τυπογραφικά στοιχεία που είχαν χρησιµοποιηθεί σε προπολεµικές εκδόσεις του
τυπογραφείου. Ποια ήταν όµως η µετέπειτα τύχη του τυπογραφείου; Κατά µία
πληροφορία, δεν µεταφέρθηκε στην Κόρινθο µετά την Απελευθέρωση αλλά παρέµεινε
φυλαγµένο κοντά στην αποµονωµένη σπηλιά, όπου είχε εγκατασταθεί. Οι προσπάθειες
που κατέβαλα για τον εντοπισµό της θέσης, όχι συστηµατικές είναι αλήθεια,
δεν απέδωσαν αποτέλεσµα. Σκεφτείτε όµως πόσο σηµαντικό θα αποβεί για την
έρευνα αν κάποια στιγµή εντοπιστεί το τυπογραφείο.
Ας περάσουµε όµως σε ένα άλλο ζήτηµα, το οποίο θεωρώ ότι
παρουσιάζει µεγάλο ενδιαφέρον, καθώς αποκαλύπτει µια επιπλέον πτυχή των
δυσκολιών που συναντούσαν οι αντιστασιακές οµάδες στην εκδοτική τους
δραστηριότητα. Σχετίζεται µε την εµφάνιση των παράνοµων εντύπων. Και
σε αυτό το θέµα ιδιαίτερα αποκαλυπτική είναι ξανά η µαρτυρία του Ηλία
Παπαστεριόπουλου. Όπως έχει επισηµάνει, οι αντιστασιακές οµάδες της Κορινθίας
τα πρώτα χρόνια της κατοχής δεν είχαν στη διάθεσή τους χαρτί. Προκειµένου
όµως να επιτύχουν το στόχο τους, τη διάδοση δηλαδή των θέσεών τους, είχαν
φτάσει στο σηµείο να χρησιµοποιούν ακόµη και χοντρό χαρτί περιτυλίγµατος. Έτσι,
τα έντυπα που τύπωναν, εµφάνιζαν πολλές ατέλειες. Παρά τις προσπάθειές τους δεν
µπορούσε να υπάρξει βελτίωση. Η εικόνα αυτή, πολύ γρήγορα, άλλαξε θεαµατικά.
Στις αντιστασιακές οµάδες της Κορινθίας έφθασε η πληροφορία ότι ένα φορτηγό µε
τυπογραφικό χαρτί, που προοριζόταν για την εφηµερίδα Ο Νεολόγος της
Πάτρας, θα περνούσε από το δηµόσιο δρόµο Κορίνθου-Πατρών. Μία µικρή οµάδα
ανταρτών του 6ου Συντάγµατος του
[28]. Την υπόδειξη σπάνιου φυλλαδίου που εξέδωσε
στα τέλη της δεκαετίας του 1920 οφείλω στον Αριστοτέλη Καλλή, βιβλιοπώλη της
Νεμέας, τον οποίο και ευχαριστώ.
[29]. Για το μικρό πυρήνα ανθρώπων που διέθετε το
Κ.Κ.Ε. στην κωμόπολη της ορεινής Κορινθίας πριν ακόμη από τον Πόλεμο βλ.
Μαυραγάνης, Τα δύο ΟΧΙ 1940-1945,σσ. 40-41. Πρβλ. Μούτουλας, Πελοπόννησος
1940-1945. Η περιπέτεια της επιβίωσης, του διχασμού και της απελευθέρωσης,
σ. 211.
155
Ε.Λ.Α.Σ., επιτέθηκε στο φορτηγό κοντά στο χωριό Καµάρι, και
κατάσχεσε ολόκληροτο φορτίο του. Με το τυπογραφικό χαρτί που
εξοικονοµήθηκε εφοδιάστηκαν τόσο οιαντιστασιακές εφηµερίδες της Κορινθίας όσο
και της υπόλοιπης Πελοποννήσου[30]. Η
πληροφορία του Ηλία Παπαστεριόπουλου, που πρέπει να τοποθετηθεί χρονικά στους
τελευταίους µήνες του 1943, αποδεικνύεται πολύτιµη για τη σηµερινή έρευνα
και εξηγεί σε ένα µεγάλο βαθµό την αλλαγή στην εµφάνιση των παράνοµων εντύπων
της Κορινθίας. Έτσι, µπορούµε πλέον να µιλάµε για δύο ουσιαστικά περιόδους στην
εκδοτική δραστηριότητά τους. Τα πρώτα παράνοµα έντυπα, ανάµεσά τους και η
νεανική Κραυγή, ξεκίνησαν να τυπώνονται το 1943 στον πολύγραφο και µε τη
χρησιµοποίηση κακής ποιότητας χαρτιού. Στην καλύτερη εµφάνισή τους, κατά το 1944,
συνετέλεσαν τόσο η χρησιµοποίηση του µικρού τυπογραφείου της Νεµέας όσο και
η εξεύρεση άριστης ποιότητας χαρτιού.
Ένα τελευταίο θέµα που θα ήθελα να θίξω σχετίζεται µε το
ανθρώπινο δυναµικό που είχε επιφορτιστεί µε το δύσκολο έργο της εκδοτικής
δραστηριότητας. Τα ονόµατα των υπευθύνων για την έκδοση των περιοδικών, σε
γενικές γραµµές, είναι γνωστά. Ορισµένοι, πλήρωσαν ακριβό αντίτιµο για αυτή τη
δράση τους, προσφέροντας την ίδια τη ζωή τους. Όσοι κατάφεραν να επιβιώσουν και
να ξεφύγουν από τον όλεθρο του Εµφυλίου Πολέµου που ακολούθησε είχαν ήδη
αποκτήσει πολύτιµες εµπειρίες. Κάποιοι από αυτούς, τις επόµενες
δεκαετίες, ξαναµπήκαν στον εκδοτικό χώρο. Χαρακτηριστικότερο, είναι το
παράδειγµα του Νεµεάτη Ευθύµιου Ζορµπά(1922-2006),
που µε το ψευδώνυµο Αλκαίος, ήταν από τους υπευθύνους έκδοσης της Νέας
Φλόγας . Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, όντας δικηγόρος,
εξέδωσε την εφηµερίδα Νεµεάτικα Νέα,
από τα καλύτερα επαρχιακά φύλλα της εποχής[31]
.
∆ίπλα στους επωνύµους, όµως, δούλευαν εκατοντάδες
άλλοι. ∆εν θα ήταν δίκαιο να αποσιωπηθεί η προσφορά τους. Ήταν όλοι οι
ανώνυµοι νέοι και νέες που είχαν αναλάβει το δύσκολο έργο να διακινούν τα
έντυπα στα πιο αποµακρυσµένα χωριά της περιοχής. Και αυτοί είχαν πλήρη επίγνωση
της πράξης τους. Γνώριζαν ότι, σε περίπτωση που συλλαµβάνονταν, διέτρεχε µεγάλο
κίνδυνο η ζωή τους. Παρ’ όλα αυτά συνέχισαν µε την ίδια ένταση τη δράση
τους ώς την Απελευθέρωση[32].
Στα περιορισµένα χρονικά όρια µιας ανακοίνωσης προσπάθησα να
αναφερθώ στην εκδοτική δραστηριότητα που ανέπτυξαν οι νεανικές αντιστασιακές
οµάδες της Κορινθίας την περίοδο 1943-1944. Η ενασχόλησή µου µε το θέµα
ξεκίνησε πριν από χρόνια και συνεχίζεται. Όλο και κάποια νέα πληροφορία
προστίθεται στις ήδη γνωστές και εµπλουτίζει τη γνώση µας
για την περίοδο. Πολλά, επιµέρους ζητήµατα παραµένουν αδιευκρίνιστα.
Μόνο όµως αν και αυτά θα βρουν ικανοποιητικές απαντήσεις θα διαθέτουµε πλέον
µια συνολική εικόνα για ένα θέµα που αποτελεί από τα σηµαντικότερα κεφάλαια για
τη νεότερη ιστορία της Κορινθίας και όχι µόνο. *
[30] . Παπαστεριόπουλος, Ο Μωρηάς στα
όπλα (Εθνική Αντίσταση 1941-44), τόμ. 5, σ. 62.
[31] . Θωμόπουλος,Ο Κορινθιακός Τύπος,
σ. 34.
[32] . Τσικνάκης, «Ο νεανικός τύπος της Κορινθίας»,
σ. 305
*σ.εμού:Στη Δίκη των
Σπετσών (βλ. “ανάρτηση” 106) ο κατηγορούμενος Αναστάσιος Ιωάν. Δόντης ή
Γεροδήμος, ετών 40, δικηγόρος, γενν. εις Γαλατάκι Κορινθίας, κάτοικος Κορίνθου,
είχε καταθέσει :
«...από τον
αντιπρόσωπον του ΕΑΜ ετάχθην στην Τροιζηνία, όπου είχε ανάγκη, μαζί με τον Χρ.
Βλάση, ως διαφωτιστής και οργανωτής της αυτοδιοικήσεως. Ηργάσθην όσο μπορούσα,
οργανωθήκαμε και επεκράτησε τάξις. Εξέδιδα
και μία εφημερίδα “Ελεύθερη Φωνή” ως και το ραδιοφωνικό Δελτίο[…]Στις 11
Ιουλίου 1944 φθάσαμε εις Εξοχήν Κορινθίας και κατόπιν νέων επιχειρήσεων
περιεπλανήθημεν και τον Αύγουστον εις Λαύκαν Κορινθίας, όπου εξέδιδα την εφημερίδα “Λευτεριά “, και των
Οκτώβριον εισήλθον εις Κόρινθον εξακολουθών την έκδοσιν της Εφημερίδος...»
Επίσης στην ίδια
δίκη στα πρακτικά, για τον κατωτέρω μάρτυρα
υπερασπίσεως αναφέρονται:
«Κοϊνης Βασίλειος Κ., ετών 23 τυπογράφος, γεννηθείς
και κάτοικος Πρόνοιας Ναυπλίου
Είχε ανεβεί στο
Βουνό ως τυπογράφος, εκεί γνώρισε τον Δόντη, του έφερε ύλη και εξέδιδε μια
εφημερίδα. Ο Δόντης ήταν υπεύθυνος Τύπου και Διαφώτισης. »
156
19-10-2021
Διεύθυνση αυτής της "ανάρτησης" : http://rozosotiris.blogspot.com/2021/10/114-1943-1944.html
