ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΖΩΝΤΑ ΑΓΕΡΜΙΚΑ ΕΘΙΜΑ !

Ε Θ Ι Μ Α - Στεφάνι Κορινθίας ( Ανάρτηση 019): 

Το βράδυ της τελευταίας ημέρας του Φλεβάρη παιδιά με τσοκάνια στα χέρια χωρισμένα σε ομάδες γυρίζουν στους δρόμους του χωριού κτυπώντας τα τσοκάνια και φωνάζοντας ομαδικά: ΄΄Έξω ψύλλοι ποντικοί, μέσα μάρτης και χαρά ΄΄  Με αυτό εκδηλώνουν τη χαρά τους γιά την αποχώρηση του χειμώνα που είναι αρκετά βαρύς στο χωριό και υποδέχονται την άνοιξη που θάρθη χαρούμενη με τον Μάρτη. Οι γριούλες που περιμένουν στις αυλές να δούν τα παιδιά τα προσκαλούν να χτυπήσουν τα τροκάνια και να φωνάξουν και μέσα στην αυλή και το σπίτι γιατί έτσι πιστεύουν πως θα φύγουν οι ψύλλοι και οι ποντικοί.
(Τότε δεν είχα καταλάβει ψύλλους σήμερα έχουν εισβάλει δισεκατομμύρια-μακριά κατάρα, μαρτύριο!)

===================================================

Ένα έθιμο που αναβίωσαν τα παιδιά για τρίτη συνεχή χρονιά στα ΠΑΚΙΑ- ΛΑΚΩΝΙΑΣ. ‘’Εξω ψύλλοι ποντικοί /μέσα Μάρτης και χαρά’’

====================================================

 “Έξω, ψύλλοι, ποντικοί / μέσα, Μάρτης και χαρά”:

Ένα αρχέγονο αγερμικό έθιμο στο Δάρα Αρκαδίας

Μέχρι πρόσφατα, στο χωριό Δάρα της Μαντινείας του νομού Αρκαδίας, αγόρια και νέοι επιδίδονταν σε μια συλλογική, τελετουργική, και συγχρόνως κοινωνικά διασκεδαστική προσπάθεια ν’ αποχαιρετήσουν τον Φλεβάρη και να εξορκίσουν τα επιβλαβή έντομα (ψύλλους) και ζώα (ποντικούς) που η ανοιξιάτικη ζέστη του Μαρτίου αναμενόταν να φέρει, και τα οποία κατατυραννούσαν παλιά τους ανθρώπους των αγροτικών περιοχών και επιβουλεύονταν την παραγωγή τους. Σύμφωνα με αφηγήσεις ντόπιων που συμμετείχαν ως παιδιά και νέοι στην τέλεση του εθίμου, τα πράγματα συνέβαιναν ως εξής: Την τελευταία μέρα του Φλεβάρη, κατά το μεσημέρι, τα παιδιά συγκεντρώνονταν στην πλατεία του χωριού, κρατώντας στα χέρια τους κουδούνια και τροκάνια με λαιμαργιές. Έπειτα, γύριζαν στους δρόμους και στα σοκκάκια του χωριού, χτυπώντας τα κουδούνια και τα τροκάνια, σταματώντας ανά δύο-τρία σπίτια, και απαγγέλλοντας με ρυθμικό σκοπό την εξής μαγική επωδή:

Έξω, ψύλλοι, ποντικοί,
μέσα, Μάρτης και χαρά,
κόψαν του Φλεβάρη την ουρά.

Περιφερόμενα στο χωριό και εξορκίζοντας τα κακά που επιβουλεύονταν τα σπίτια και την παραγωγή του, τα παιδιά κατέληγαν στην κάτω βρύση, στην έξοδο του χωριού, απ’ όπου έδιωχναν συμβολικά και πρακτικά όλα τα επιβλαβή στοιχεία που απειλούσαν τον κατοικημένο χώρο του. Μια χρονιά μάλιστα, καμιά σαρανταριά παιδιά «φόρτωσαν» ένα φορτηγό που έτυχε να βρίσκεται στο χωριό, με όλες τις ανεπιθύμητες απειλές της υγείας και της παραγωγής, και πήγαν και τα «άδειασαν» στην πλατεία γειτονικού χωριού, προς μεγάλην έκπληξη των κατοίκων του, οι οποίοι δεν εγνώριζαν το δαραίικο έθιμο. Για τις «υπηρεσίες» της κάθαρσης του χωριού, τα παιδιά δεν λάμβαναν κάποιαν αμοιβή. Τα παλιότερα, όμως, χρόνια, φαίνεται ότι απευθύνονταν στις γυναίκες που τύχαινε ν’ ανοίξουν την πόρτα τους στο πέρασμα και στις φωνές των παιδιών, ζητώντας τους κάτι που παρέπεμπε στη νέα εποχή της άνοιξης και της επερχόμενης χαράς του Πάσχα:

Μωρ’ καλή νοικοκυρά,
δωσ’ μας κόκκινη κλωνά,
να τη βάλουμε σημάδι
στου λαμπριάτη το τροκάνι.

Όπως και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, στου Δάρα τα παιδιά έδεναν – και δένουν – κόκκινη κλωστή στο χέρι τους, ως προφύλαξη από τον επικίνδυνο μαρτιάτικο ήλιο. Την κόκκινη αυτή κλωστή, όταν έφτανε η ώρα, την κρεμούσαν στη σούβλα όπου ψηνόταν ο λαμπριάτης, το αρνί του Πάσχα.

Ο τελετουργικός αποχαιρετισμός του Φλεβάρη αποτελεί διαβατήρια τελετουργία, μέσω της οποίας οι άνθρωποι της υπαίθρου, εξαρτώμενοι, καθώς ήσαν, από μιαν αγροτο-κτηνοτροφικού τύπου παραγωγή και φοβούμενοι κάθε πιθανή βλαπτική επιβουλή εναντίον της, επιζητούσαν να εξασφαλίσουν την ευτυχία της νέας περιόδου κατ’ αρχάς, με τον καθαρμό και τον εξαγνισμό του βιωτικού τους χώρου, των σπιτιών και του χωριού τους. Σε όλους τους πολιτισμούς, ο κύκλος της ζωής και ο κύκλος του έτους, σημαδεύεται από ορόσημα μετάβασης από την μία κατάσταση ή από τη μία περίοδο στην άλλη. Αυτές είναι οι διαβατήριες τελετουργίες, που χαρακτηρίζονται από συμβολικές ενέργειες αποχωρισμού, μετάβασης και ενσωμάτωσης στη νέα κατάσταση – σύμφωνα με τη θεωρία του Γάλλου εθνολόγου Arnold van Gennep. Οι άνθρωποι του αγροτικού χώρου έπρεπε να «αποχωριστούν», και συμβολικά, από τον Φλεβάρη/ χειμώνα, με τη νέκρωση της παραγωγής που αντιπροσώπευε. Με τον εθιμικό αγερμό, την ομαδική, δηλαδή, τελετουργική αποπομπή του από τα παιδιά, παραδοσιακούς φορείς καλής τύχης και καθαρμού στις διαβατήριες τελετουργίες, ο «αποχωρισμός» επιτυγχάνεται με τους ήχους των κουδουνιών και των τροκανιών, με το σκόρπισμα «καθαρτήριας» στάχτης στους δρόμους του χωριού από σακκούλια που κουβαλούσαν τα παιδιά μαζί τους, αλλά και με τα λόγια της επωδής: «κόψαν του Φλεβάρη την ουρά». (Σε άλλα σημεία του ελληνικού χώρου αυτός ο αποχωρισμός λάμβανε άλλες μορφές: οι νοικοκυρές καθάριζαν τα σπίτια τους, έριχναν έξω τα σκουπίδια ή έσπαζαν ένα παλιό πήλινο αγγείο στην πόρτα τους, όπως σημειώνει ο Γεώργιος Α. Μέγας στο βιβλίο του, Ελληνικαί εορταί και έθιμα της λαϊκής λατρείας, Αθήναι 1963, σ. 131). Η «μετάβαση» στη νέα, επιθυμητή κατάσταση της άνοιξης, της αναγέννησης της φύσης, της παραγωγής και των γεννημάτων, εκφράζεται μέσα από το «πέρασμα» των παιδιών από τα σοκκάκια του χωριού. Η «ενσωμάτωση» στη νέα κατάσταση επέρχεται μετά από τον εξορκισμό των ελλοχευόντων απειλών της υγείας και της παραγωγής, των ζωυφίων και των ποντικών, και τη συμβολική τους εκδίωξη και απόρριψη στην έξοδο του χωριού, στην κάτω βρύση, σημείο υδάτινου καθαρμού και εξαγνισμού που διαχωρίζει συμβολικά τον κατοικημένο και ευλογημένο χώρο του χωριού από τον ακατοίκητο και γεμάτο μεταφυσικούς κινδύνους χώρο.

Το έθιμο της αποπομπής του Φλεβάρη, που απηχεί πανάρχαιες δοξασίες συνδεδεμένες με την αγροτική ζωή και παραγωγή, μοιάζει με παρόμοια διαβατήρια και καθαρτήρια έθιμα που τελούνταν σε άλλα μέρη της Ελλάδας στο παρελθόν. Ο Γεώργιος Μέγας αναφέρεται στις εθιμικές φωτιές που ανάβονταν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας την Κυριακή της Τυρινής, μέσα στις οποίες μικροί και μεγάλοι «ρίχνουν» ψύλλους, κοριούς κ.τ.λ., πηδώντας συγχρόνως τις φωτιές – δραματική «μετάβαση» στη νέα, εξαγνισμένη και ευοίωνη περίοδο της άνοιξης (Μέγας, ό.π., σ. 111).

Αλλά ποια είναι η λειτουργία και η σημασία αυτού του εθίμου σήμερα, που πλέον δεν υπάρχει φόβος τέτοιων δυσάρεστων εχθρών και που η ζωή των ανθρώπων της υπαίθρου πολύ λιγότερο εξαρτάται από την ευόδωση της αγροτικής παραγωγής; Και όμως, το έθιμο έχει ακόμη τη σημασία του, που δεν είναι τόσο μεταφυσική, αλλά κοινωνική, πλέον: Φέρνει κοντά τους νέους που συμμετέχουν στην εφαρμογή του, και ενισχύει κοινωνικά και ψυχολογικά την κοινότητα μέσα στους κόλπους της οποίας διεξάγεται, την κοινότητα, δηλαδή, των απανταχού Δαραίων, τόσο των κατοίκων του χωριού, όσο και της διασποράς του στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Εξάλλου, όπως επισημαίνει ο καθηγητής της Λαογραφίας, Μιχάλης Μερακλής, σχολιάζοντας την επιβίωση του εθίμου αυτού σε γειτονιές της Χίου στο παρελθόν, « … υπάρχει κάτι που, αν δεν γεννάει τα έθιμα, τα συντηρεί. Υπάρχει κάτι, που δεν βρίσκεται στο περιεχόμενο, αλλά σ’ αυτή την ίδια τη μορφή των εθίμων. Πρόκειται για τη γοητεία του τελετουργικού, παραστατικού, θεαματικού εθίμου, για τη διάσταση της γιορτής, που υπάρχει στην τέλεση ενός εθίμου» (Μ. Γ. Μερακλής, Ελληνική Λαογραφία. Ήθη και έθιμα, Οδυσσέας, Αθήνα 1986, σ. 10).

Για όλους αυτούς τους λόγους, αξίζει να παρευρεθεί κανείς στου Δάρα το Σάββατο 28 Φεβρουαρίου, γύρω στις 2.30 το απόγευμα, για να παρακολουθήσει και να χαρεί την πρώτη αναβίωση του εθίμου της τελετουργικής αποπομπής του Φλεβάρη και του εξαγνισμού του χωριού εν όψει της έλευσης της άνοιξης, που οργανώνει φέτος ο Σύνδεσμος Δαραίων. Ιδιαίτερα σημαντική θα είναι η συμμετοχή παιδιών και νέων δαραίικης καταγωγής από την Αθήνα, που θα έχουν την ευκαιρία να βιώσουν από κοινού τη γοητεία της τελετουργίας, αλλά και την ομαδικότητα της διασκέδασης, συνειδητοποιώντας, συγχρόνως, ότι συνεισφέρουν με τον τρόπο αυτόν στη διατήρηση της παράδοσης του τόπου τους και του πανάρχαιου πολιτισμού στον οποίον είναι βασισμένη.

Βασιλική Χρυσανθοπούλου,
Ερευνήτρια Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας
της Ακαδημίας Αθηνών.

=======================================================================
ΑΓΕΡΜΙΚΑ-ΕΞΩ ΚΑΙ ΟΙ ΑΡΠΥΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ !